Mijn oog trok op een dag naar een schilderij van Barbara van Houten, (1862-1950), voor mij een niet al te bekende schilderes. En toen ik las dat ze als nicht van Sientje Mesdag-van Houten, de echtgenote van de beroemde zeeschilder Hendrik Willem Mesdag, (1831-1915), zelden over te halen was om te exposeren, werd mijn nieuwsgierigheid gewekt. Wie was zij, waarom of waardoor bleef ze het liefst persoonlijk op de achtergrond, terwijl haar beroemde oom en tante geen enkele moeite leken te hebben met publiciteit? Want ook mededelingen over haar werk zijn, en waren spaarzaam.
.jpg)
Ik kwam er al snel achter dat, wilde ik meer van Barbara te weten komen - hoe zij werd wie zij was voor zover dit te reconstrueren is - een totaalbeeld van de familiegeschiedenis en - verhoudingen onontkoombaar werd. Men kan namelijk stellen dat het haar nooit gelukt is om los te komen van haar ook in haar tijd beroemde familie, doordat ze hierbinnen een plaats innam die haar in zeker opzicht werd toegewezen. Alleen binnen een sterk verinnerlijkt domein was ze vrij, en dit was haar schilderdomein.
Wat hierna volgt is een preview, een weerslag van het onderzoek waarmee ik dit najaar begon naar de sporen die mij via Barbara van Houten leidden naar de Van Houtens in Groningen en naar de Mesdags in Den Haag, met als doel om later tot een publicatie te komen. Ik begeef mij in mijn onderzoek zeker niet op onontgonnen terrein: alleen al over de Mesdags - onlosmakelijk verbonden met Panorama Mesdag in Den Haag - een fascinerende authentiek 19e eeuwse belevenis - met daaromheen Museum Panorama Mesdag - is erg veel onderzocht en geschreven. Ook de Groningse familie liet zich niet onbetuigd, waar deels de Stichting Gerrit van Houten voor heeft gezorgd.
Hendrik Willem Mesdag, geboren in Groningen in een doopsgezind milieu, werd opgeleid voor een functie in de zakenwereld. Hij werkte ook vrij lang in het bankwezen. Ook zijn echtgenote Sientje van Houten, (1834-1909) kwam uit een doopsgezind milieu - ze leerden elkaar kennen binnen het kerkelijke leven van de doopsgezinden - en ook zij kwam uit een zakenmilieu. Haar vader stond aan het hoofd van een bloeiende houthandel. Toen Mesdag serieus begon met schilderen, rond zijn 35e, was hij dus autodidact. Geen onbelangrijk gegeven omdat hier misschien een sterke bewijsdrang uit voortkwam.
Sienje, of Sina, kreeg na het overlijden van haar vader de beschikking over een aanzienlijke erfenis, waardoor haar echtgenoot de stap naar het vrije kunstenaarschap durfde te wagen. En zo werd, langzaam maar zeker, het beroemde schildersechtpaar Mesdag geboren.
Sientje Mesdag - Van Houten in haar atelier
Roddel? Zeker, Enig chargeren? Ook wel. Maar dat komt later goed. Ik begeef mij hierin voor even op het terrein van de schrijver Tonnus Oosterhoff, die in 1994 een roman publiceerde over de ingewikkelde verhoudingen rond Gerrit van Houten, die al jong blijk gaf van groot schildertalent: Het dikke hart
Gerrit, (1866-1934), was veelbelovend. Maar toen hij werk liet zien aan oom Mesdag, zou deze gezegd hebben: 'Dat heb je netjes afgekeken'. Hij werd niet bijzonder aangemoedigd door oom en tante Sientje om zich illusies te maken. Later schreef hij hierover in een brief aan familie van zijn moeder dat het volgens hem jaloezie was. Hij liep zijn oom teveel in de weg... Gerrit had een leven vol pech en tragiek. Hij raakte in de war, en verbleef ruim 40 jaar in een inrichting, waar het hem werd verboden te schilderen. Tekenen mocht wel. In hoeverre beïnvloedde deze geschiedenis de schilder carrière van zijn nicht Barbara van Houten? Wilde ze niet al te zeer op de voorgrond treden om óók niet "in de weg te lopen?" Of schaamde ze zich misschien? Voor het leven van deze hoog getalenteerde, maar in afzondering levende neef?
Gerrit van Houten, Oosterhaven Groningen, ca. 1887
Alida van Houten, de zus van Gerrit en nicht van Barbara, schreef een mooi boek over Gerrit dat in 1928 verscheen en in 1940 een tweede druk beleefde...Sien, naamgenoot van de 'Haagse Sientje', beijverde zich ook voor de nalatenschap van Gerrit. Goed boterde het niet, met de Haagse Mesdags...
En dan nog de macht, in de verschijning van mr. Samuel van Houten, (1837-1930), de vader van Barbara van Houten en broer van Sientje Mesdag. Hendrik Willem Mesdag, Sientje en Samuel, vormden een eenheid als het ging om het stimuleren en uitdragen van kunst in het Haagse. De minister van binnenlandse zaken Samuel van Houten, wist veel voor elkaar te krijgen. Het drietal maakte deel uit van de upperclass in het Haagse, met connecties in hofkringen. Wie durfde daar tegenin te gaan?
Nee, het wordt geen roman, hoewel de ingrediënten tot de verbeelding spreken. Doel is om Barbara van Houten scherper in beeld te krijgen...die zich tijdens een interview in 1948 liet ontvallen: "Er valt niets te vertellen, ik heb gesloofd en gesjouwd, mijn hele leven, dat is alles". Maar ook zei ze: "Als ik schilder, besta ik niet meer...het mooie is het leven dat langs je stroomt, wat je ziet, maakt dat, onafhankelijk van wat het is."
