Wat is een goede boekbespreking? Niet een bespreking waar de auteur op voorhand mee ingenomen is. Kritiek wordt ook wel gewaardeerd: wie oude recensies raadpleegt van Menno ter Braak in de krantenarchieven van de Koninklijke Bibliotheek - als historicus was hij tussen 1933 en 1940 hoofdredacteur van de cultuurbijlage van de toenmalige Haagse krant
Het Vaderland - ziet hoe weinig hij geneigd was om te 'pleasen', maar toch ook uitvoerig op het te bespreken boek in ging. Daarbij valt ook nog op hoeveel voorkennis - en talenkennis - bij de lezer werd voorondersteld. Niet dat er niet een enkele keer werd uitgehaald, maar vooral werd beoogd om de lezer goed te informeren.
In de huidige tijd zijn we min of meer gecorrumpeerd door social media en de vele stemmen op blogs en op twitter, vaak nog vóórdat er serieuze recensies zijn verschenen. Niet dat we terug moeten naar oude tijden - de huidige tijd vraagt om een andere taal en is niet per definitie oppervlakkiger - maar toch kan soms worden terug verlangd naar de nuance van een overwogen betoog.
Verguld was ik dan ook met een bespreking door Martine van Poeteren op biografieportaal van de dit voorjaar verschenen monografie Vrouwen rond Thomas Mann. We zien dat ze uitvoerig in gaat op de (voor) geschiedenis van Thomas Mann - vervolgens focused ze op de inhoud en de invalshoek van het boek, om daarna tot een oordeel te komen. Zeker is ze niet kritiekloos - maar deze kritiek wordt in een context geserveerd. Het is daardoor een bespreking geworden waar iedere auteur blij mee zou zijn! De lezer weet wat voor boek het is - de schrijver neemt er iets van mee...
Lees de recensie van Martine van Poeteren hier
Te lezen is onder meer:
"Margreet den Buurman beschrijft nauwgezet hoe de vrouwen rondom Thomas Mann bijdroegen aan zijn succes. Ze doet dat met de overtuiging van de wetenschapper die de familie Mann uitgebreid heeft bestudeerd en geen enkele moeite lijkt te hebben met het leggen van verbanden. Maar niet alles is meteen even duidelijk in dit aangenaam leesbare boek. In het eerste hoofdstuk over moeder Mann, Julia da Silva, komt een Victor voor. Is dat Victor Mann? Als niet in de 'Mannkunde" ingevoerde lezer raak ik in verwarring. Ik weet niet dat Thomas een jongere broer had die Victor heet."
Hier wordt kritiek gegeven vanuit de leeservaring en waar een auteur - ik in dit geval - iets mee kan. Een simpele voetnoot naar bijvoorbeeld het namenregister zou kunnen volstaan, maar ook een kleine toevoeging. Het is iets om te onthouden. Kritieken zijn er in soorten, maten en stijlen - de ironiserende stijl kán bij tijden ook weleens lucht geven: een goed voorbeeld daarvan is 'Uren met Dirk Coster' van Eddy du Perron - oorspronkelijk gepubliceerd in het tijdschrift Forum in 1932. Erg geestig en nog steeds leuk om te lezen! Het betoog tegen de toenmalige, in sommige kringen zeer gewaardeerde criticus leest als van iemand die heeft gedacht: "genoeg is genoeg. Ik sla de man nu voorgoed plat":
".... hij is vlijtig, maar stomp en zwaar; hij doorflitst niet, hij omvat niet met één greep wat hij begrijpen wil, maar legt er zich zwaar tegen aan en tast dan moeizaam, als met te korte vingers, naar wat het bijziend oog eer vermoedt dan ziet. (...) De angst van de kamergeleerde, van de opgeslotene, de man die het leven niet kent, die alleen maar alle boeken gelezen heeft en misschien nog trouw de kranten volgt ook, maar die, in zijn opgeslotenheid, van ontzetting rilt bij al de gruwelijke ongelukken, uitbarstingen, omwentelingen, die daarbuiten, in de reëel levende wereld, voorvallen en of zich voorbereiden. De Wereld - dus ook Holland, dus ook Bennebroek, dus ook de studiekluis van de heer Coster, wordt door ondergang bedreigd...."
Het is vermakelijk, uiteraard pedant hier en daar, maar bovenal literair - of litterair zoals men vroeger spelde. Het is ook een gelijkwaardige vijand die Du Perron hier aanpakt - en dat is een niet onbelangrijk besef in het formuleren van kritiek. Is het te gemakkelijk? Zijn de verhoudingen niet gelijkwaardig? Dan wordt het al snel vals en spreken voor de eigen parochie. Later was W.F. Hermans een ster in zijn kritieken. Wie herinnert zich nog zijn hilarische stuk op Mevrouw Kets-Vree die over Multatuli publiceerde. Toch is veel van wat hij schreef bij nader inzien tijd gerelateerd. Waarmee maar gezegd wil zijn: kritiek is eigenlijk - ik schroom om dit uit te spreken maar doe het toch: een vak!
Lezing maart 2020 in de Leidse bibliotheek over de sterke vrouwen rond Thomas Mann