 |
| Willem de Zwart, portret omstreeks 1900 door W.J. Weissenbruch - Haags gemeentearchief |
Mij trof dit portret door
Willem Weissenbruch, (1864-1931) van
Willem de Zwart, (1862-1931), opgenomen in de beeldbank van het gemeentearchief Den Haag. Mijn over-oudoom Willem de Zwart "was geen gemakkelijk mens, niet voor zichzelf en niet voor anderen", opent een beschrijving van
Studio2000 en dat wil ik graag geloven. Een zekere tegendraadsheid - die ook tot interne conflicten kon leiden - daarbij wars van conventionaliteit dit naast ook weer een Haagse hang naar conventies, heb ook ik zeker meegekregen.
 |
| Paardentram - Willem de Zwart |
 |
| Zelfportret - foto: MdB |
In 1984 was er in het vroegere gemeentemuseum - nu Kunstmuseum - een overzichtsexpositie van het werk van Willem de Zwart, ter gelegenheid waarvan een biografische studie verscheen van de kunsthistoricus Richard Bionda. Willem de Zwart maakte vele omzwervingen. Vanuit Den Haag, waar hij werd geboren en op de kunstacademie zat aldaar - hij was later lid van Pulchri en van de Haagse Kunstkring - trok hij naar het Gooi bij Laren en Soest. Ook was hij korte tijd in Parijs.
Begin mei 1900 , bijna negenendertig jaar oud, trok hij naar Amsterdam, deels omdat zijn behuizing in Soest hem niet beviel. Maar het zal ook vanwege zijn contacten kunnen zijn geweest. Bionda verhaalt van een leuke anekdote, overgeleverd door de Haagse kunsthandelaar H.E. d'Audretsch: 'Op een avond waren Willem de Zwart, Breitner en Isaac Israëls in het danshuis op de Zeedijk flink aan het feestvieren geweest. Toen zij daarna 's nachts op straat stonden, konden ze niet zo goed meer naar hun atelier terugkomen. Ze gingen het terrein op van het later afgebrande station aan het IJ, waar grote lege glaskisten, gevuld met stro, stonden. In één van die kisten hebben de drie schilders samen hun roes uitgeslapen. Bij het afscheid nemen de volgende morgen, spraken ze af, ieder een schilderijtje te maken van het danshuis, dat zij bezocht hadden. Bij vergelijking werd later dat van Breitner het beste bevonden.'
Er waren meer kunstenaarsvriendschappen, ook in Den Haag. Willem de Zwart kreeg een poosje les van Jacob Maris, (1837-1899). Op de academie werden vriendschappen gesmeed, onder meer ook met Willem Bastiaan Tholen, (1860-1931). Bijzonder is dan ook dat Tholen in 1891 een paneel maakte met als titel 'Schaatsen in het Haagse bos', waarop hij vooraan links drie vrienden schilderde. We zien Willem en Jacob Maris en naast hen met bolhoed Willem de Zwart. Het lijkt erop dat er meer vrienden en bekenden zijn afgebeeld, deze drie namen waren in ieder geval te herleiden. (Bron: Bionda)
 |
| Links vooraan met hoed en hoge hoed: Willem en Jacob Maris. De man met bolhoed naast hem is Willem de Zwart |
Bekend is dat Willem de Zwart later in zijn leven last kreeg van wanen. Hij zag wat hij 'kwelgeesten' noemde, werd erdoor in zijn werk geremd en ook moest hij bij tijden opgenomen worden in een psychiatrische inrichting. Over die laatste Haagse periode tussen 1917 en 1931 wist een tijdgenoot en vriend uit Pulchri zich te herinneren: 'vrijwel iedere ochtend verscheen hij in Pulchri, waar hij zo nu en dan iemand sprak maar de meeste tijd - veelal in zichzelf pratend - doorbracht in de biljartzaal.' Een ander vulde aan: 'Willem de Zwart, zoals we hem zoo dikwijls zagen, schuifelend in zijn wonderlijke kleding, met kleine als beverige stapjes, veel en lang stil staande, altijd met veldstoeltje en schilderkist onder den arm met iets van machteloos fanatisme in den blik. En dan begon hij te praten - en even dacht men: het gaat...maar al gauw woelden gedachten op, die voor den toehoorder niet te volgen waren...(...) En altijd speelden daarin kleuren een groote rol, geel en paars vooral, die een zeer wezenlijke beteekenis in zijn gevoelsleven schenen te hebben.' (Bron: Bionda)
 |
| De gevallen engel - bron: Rkd |
Familiealbums zijn soms een soort doos van Pandora...er komen verrassingen uit....Zo trof mij ook een latere foto van
Pieter de Zwart, (1880-1967), de andere schilderende broer. Hij trouwde met zijn beeldschone nicht Rika - dochter van zijn zuster, mijn overgrootmoeder. (Hoewel de andere dochter 'Mien' doorging voor de knapste van het stel: Mien, Rika, Lieuwtje en Gonda).
 |
| Pieter de Zwart - foto: familiealbum MdB |
 |
| Pieter de Zwart zelfportret - coll. MdB |
 |
| Rika de Zwart - van der Heemst ongeveer 20 jaar oud - foto familiealbum MdB |
 |
| Pieter de Zwart |
 |
| Pieter de Zwart - coll. MdB |
 |
| Willem de Zwart - zelfportret van een ongemakkelijk mens - foto: Wikipedia |
 |
| Februari/maart 2020 - bij een werk van Pieter de Zwart op de speciale expositie in het Noord Veluws museum Nunspeet - 'Zicht op Loosduinen', omstreeks 1910 |
