In Amsterdam loopt al enige tijd een grote overzichtsexpositie van de Oostenrijkse kunstenares Maria Lassnig, (1919-2014). Ze verwierf vooral bekendheid in de internationale kunstwereld door haar Körperbewusstseinsbilder, of Body awareness. Daar begon ze mee lang voordat de hedonistische jaren zeventig aanbraken en lang voordat social media overspoeld werd door beelden van 'het zelf', door awareness of the body van iedereen met een camera.
Dwalend door de zalen was het voor mij in eerste instantie lastig om een perspectief te vinden waarmee ik vat kreeg op het werk van Lassnig. Ze streefde duidelijk geen perfectie na, integendeel. Het lijkt of ze de confrontatie zocht met de beschouwer.
 |
| 'Angst voor kanker/Krebs...' |
En dan, in een van de laatste zalen van de expositie, komt een sleutel voor een perspectief: Lassnig vond oud worden verschrikkelijk. Ze vond iedere verjaardag op latere leeftijd wreed. Haar beelden leggen hier getuigenis van af. Schilderen om de eigen aftakeling genadeloos vast te leggen als een soort aanklacht, is een perspectief. Het schilderij waarop een naakte vrouw op leeftijd een pistool tegen haar slaap houdt én een pistool gericht op de toeschouwer schreeuwt: 'Als ik ga, jij ook...'...Haar werk ligt in het verlengde van het vroege expressionisme, en dan doet ze er toch iets anders mee...
Twintig jaar later dan Lassnig werd in Hengelo in 1938 Jacqueline de Jong geboren. In belendende zalen is ter gelegenheid van haar 80e verjaardag eveneens een grote overzichtsexpositie. Haar ouders waren geen onbekenden in de kunstwereld van de jaren '50 en '60: ze verzamelden kunst en kenden vele beroemdheden uit die tijd. Kunstenaar worden lag dus op het pad van De Jong. Het waren de turbulente jaren '60 waarin ze haar vleugels uitsloeg en naam maakte. Met nadruk wil de expositie daardoor een tijdsbeeld geven, want ze was vanaf het begin sociaal-politiek geëngageerd.
In de jaren '60 trok ze als twintiger naar Parijs en begaf zich in het oog van de storm van de revolte van mei '68. Op een zolderkamer begon ze met een aantal anderen een beweging, 'De situationisten', en een bijbehorend in elkaar geplakt, pamflettistisch tijdschrift. Uitgangspunt was het propageren van 'de spelende mens'. Vrij van iedere marktwerking, ofwel, de verbeelding aan de macht. Uiteraard waren er felle debatten en ook scheuringen binnen de diverse bewegingen. In de keurige, beschaafde, bijna bekakte dictie van veel activistische studenten in die tijd - waarmee ze verraadden dat de revolte toch vooral een zaak was van bovenaf, is een interview met De Jong over haar drijfveren op film vastgelegd.
Gelukkig is er later wat meer plaats ingeruimd voor relativering en zelfs humor.
Op een foto van Jacqueline de Jong uit 1982, ze is dan 44, lijkt voor de beschouwer de tijd gestold, want voor een moment wordt het heel moeilijk voorstelbaar dat ze nu 80 is...Ze is met andere woorden aanraakbaar en aanspreekbaar op deze foto. In tegenstelling tot Lassnig lijkt ze niet veel moeite te hebben gehad met ouder worden. Haar kunst groeide mee...
 |
| Jacqueline de Jong 1982 - foto: Wikipedia |