Schilderijen van boven naar beneden: Terras in Leiden, 1900 (vermoedelijk Leidse Hout), Restaurant 'De oude Vink' in Leiden, 1905 - (bij het toenmalige buiten De Vink) - foto van Scheveningen begin 20e eeuw - een inspiratiebron voor Liebermann - Stevenshofje Leiden 1889 - Duinen tijdens een storm bij Noordwijk aan zee
Fascinerend hoe tijdslagen elkaar raken - momenteel is er in het Haagse Gemeentemuseum een grote overzichtsexpositie te bewonderen van Max Liebermann - 1847-1935. Hij werkte in verschillende stijlen en dat is in de expositie goed zichtbaar - van naturalisme naar meer realisme en dan weer impressionistisch - hij lijkt gevoelig te zijn geweest voor mode en toch ook steeds, al naar gelang een beeld op zijn netvlies, een eigen weg gekozen te hebben. Dat maakt het interessant.Meteen gezocht in de dagboeken van Hedwig Pringsheim, de schoonmoeder van Thomas Mann. Liebermann leerde in 1879 in Venetië Franz von Lenbach uit München kennen. Lenbach was de overbuurman en persoonlijke vriend van de Pringsheims. Vijf jaar woonde en werkte Liebermann in de schaduw van Lenbach en andere grootheden in die tijd in München.
Hedwig en Alfred Pringsheim in een voorstudie door Franz von Lenbach
Er waren bezoekjes bij Max Liebermann en zijn echtgenote Martha - andersom kwam Martha ook wel op de thee - het is zeer waarschijnlijk dat Alfred Pringsheim werken aankocht van Liebermann - er zijn notities te vinden door Hedwig op 15/9 1908 - 22/9 1908 - 8/8 '15 - 11/8 '15 e.v. - het zijn korte, terloopse aantekeningen. De Liebermanns verkeerden in hetzelfde milieu als de Pringsheims.
Boeiend is dat Hedwig Pringsheim op 8 augustus 1915 noteerde dat ze in Berlijn - waar de Liebermanns het grootste deel van hun leven woonden - in de ochtend een christelijke doop van vrienden bijwoonde - en in de middag van de Joodse Liebermann een brochure meekreeg over "Het jodendom en het Duitse". Hedwig Pringsheim, haar meisjesnaam was Dohm, stamde uit een geassimileerde Joodse familie - ze was christelijk gedoopt. Misschien wilde Liebermann toch haar interesse wekken, of gingen gesprekken hier soms over. In ieder geval las ze de brochure, deed er niet veel mee en bracht het werkje op 11 augustus terug.
De niet onbemiddelde Liebermanns hadden een zomervilla in Wannsee - toen dit oord nog niet besmet was door de Wannsee-conferentie. De Pringsheims logeerden ook regelmatig in de villa van de Rosenbergs in Wannsee - de zus en zwager van Hedwig. Hier werden ook over en weer bezoekjes afgelegd.
Tussen 1874 en 1914 - toen de Eerste Wereldoorlog alles onmogelijk maakte - verbleef Liebermann in de zomer ook graag in Nederland, waar hij contacten had opgedaan met leden van de Haagse School en onder meer met Jozef Israëls. In Leiden liep hij ook wel rond, getuige een aantal mooie impressies.
En zo komen we weer uit op een rijke cirkel, een rijke geschiedenis rond Thomas Mann en de zijnen..
