Was ik in het Goethe-museum in Düsseldorf, waar ik een vitrine bewonderde met onder meer twee silhouetten van Charlotte von Stein, (1743-1827), en Goethe, (1749-1832). Charlotte, geb. von Schardt en gehuwd met Von Stein, was hofdame aan het hertogelijke hof van Weimar. In die hoedanigheid - zelf was ze van lagere adel - onderhield ze een persoonlijke vriendschap met hertogin von Hessen-Darmstadt. Goethe, als staatsman maar ook als wetenschapper, toneelschrijver, filosoof, dichter, romanschrijver en natuurvorser in Weimar nauw verbonden aan het hof aldaar, raakte diep van deze Charlotte onder de indruk. De twee leerden elkaar in 1775 kennen. Charlotte was toen 32 en moeder van een aardige schare kinderen, Goethe was 26.
Men kan rustig stellen dat de twee een geheime verhouding begonnen. En opnieuw was dit voor Goethe een onmogelijke, onbereikbare liefde, want Charlotte was immers getrouwd. Drie jaar daarvoor beleefde Goethe een andere onmogelijke liefde: die voor Charlotte Buff-Kestner. Ze was negentien en verloofd. In de achttiende eeuw was het verbreken van een verloving not done - het stond gelijk aan echtbreuk. De wanhoop vanwege deze onmogelijke liefde - volgens de overlevering waren er heftige scènes tussen Charlotte Buff en Goethe, met als uitkomst dat Goethe zich terughoudender moest opstellen - leidde tot de bestseller Die Leiden des jungen Werthers, waarvan de eerste druk in 1774 verscheen.
Een briefje van Goethe aan Charlotte von Stein
Er waren dus twee Charlottes belangrijk geweest in het leven van Goethe en allebei gingen ze de geschiedenis in als zijn grote liefdes. Boeiend is nu dat er in 1816 in Weimar een ontmoeting is geweest tussen Charlotte Buff-Kestner en Goethe. Charlotte Kestner was 63 en al 16 jaar weduwe, moeder van acht zonen en vier dochters. Goethe was 67, hoogbejaard voor begrippen in die tijd. Ze moet een flauwe afschaduwing zijn geweest van de muze die ze ooit voor Goethe was...(bronnen o.m. Wikipedia/Fembio)
Ruim een eeuw later liet Thomas Mann zich inspireren door de liefde tussen Charlotte Buff-Kestner en Goethe. In 1939 verscheen van hem Lotte in Weimar en het verhaal draait rond de latere ontmoeting in 1816, als Charlotte, een drieënzestigjarige weduwe op leeftijd, in Weimar arriveert. Ze is beroemder vanwege de rol die ze toebedeeld kreeg in de Werther, dan om haarzelf of haar vriendschap met Goethe, die overigens nog maar flauwtjes in haar is geïnteresseerd.
(Afbeelding boven: eerste druk van Lotte in Weimar bij Fischer Verlag, toen in Stockholm gevestigd. Afbeelding daaronder naar de nieuwe vertaling uit 2016 door Frank Schuitemaker, op basis van die van Tinke Davids)
Thomas Mann, die 64 jaar oud was toen zijn Lotte in Weimar verscheen, was ongetwijfeld geïnteresseerd in de vraag wat tijd doet met een mens: daar waar ooit hartstochten hoog opvlamden en zelfs konden leiden tot zelfmoord - deed de tijd alle emoties verflauwen. Maar ook moet Thomas Mann geweten hebben van de twee Charlottes in het leven van Goethe. En misschien maakte hij van deze twee één personage, waarbij hij zich afvroeg of de Charlottes van Goethe zijn hartstocht nog wel zouden hebben gewekt als ze wél bereikbaar waren geweest, als hij met andere woorden met een van de twee had kunnen trouwen. En zo maakte hij de cirkel rond van het thema in Die Leiden des jungen Werthers...
Er werd zelfs speciaal servies gemaakt, geïnspireerd op het beroemde boek van Goethe...
Portret van Goethe uit 1828 door Joseph Karl Stieler
Goethe museum in Düsseldorf